Đáp Vương thập nhị hàn dạ độc chước hữu hoài 答王十二寒夜獨酌有懷 • Trả lời Vương mười hai đêm lạnh uống rượu một mình nhớ ta

答王十二寒夜獨酌有懷

昨夜吳中雪，
子猷佳興發。
萬里浮雲卷碧山，
青天中道流孤月。
孤月滄浪河漢清，
北斗錯落長庚明。
懷餘對酒夜霜白。
玉床金井冰崢嶸。
人生飄忽百年內，
且須酣暢萬古情。
君不能狸膏金距學斗雞，
坐令鼻息吹虹霓。
君不能學哥舒，
橫行青海夜帶刀。
西屠石堡取紫袍。
吟詩作賦北窗裏，
萬言不值一杯水。
世人聞此皆掉頭，
有如東風射馬耳。
魚目亦笑我，
謂與明月同。
驊騮拳跼不能食，
蹇驢得志鳴春風。
折楊黃華合流俗，
晉君聽琴枉清角。
巴人誰肯和陽春，
楚地猶來賤奇璞。
黃金散盡交不成，
白首為儒身被輕。
一談一笑失顏色，
蒼蠅貝錦喧謗聲。
曾參豈是殺人者？
讒言三及慈母惊。
與君論心握君手，
榮辱于余亦何有？
孔聖猶聞傷鳳麟，
董龍更是何雞狗！
一生傲岸苦不諧，
恩疏媒勞志多乖。
嚴陵高揖漢天子，
何必長劍拄頤事玉階。
達亦不足貴，窮不足悲。
韓信羞將絳灌比，
檷衡恥逐屠沽兒。
君不見李北海，
英風豪氣今何在！
君不見裴尚書，
土墳三尺蒿棘居！
少年早欲五湖去，
見此彌將鍾鼎疏。

Đáp Vương thập nhị hàn dạ độc chước hữu hoài

Tạc dạ Ngô trung tuyết,
Tử Du giai hứng phát.
Vạn lý phù vân quyển bích sơn,
Thanh thiên trung đạo lưu cô nguyệt.
Cô nguyệt thương lãng Hà Hán thanh,
Bắc Đẩu thác lạc Trường Canh minh.
Hoài dư đối tửu dạ sương bạch,
Ngọc sàng kim tĩnh băng tranh vanh.
Nhân sinh phiêu hốt bách niên nội,
Thả tu hàm sướng vạn cổ tình.
Quân bất năng ly cao kim cự học đấu kê,
Toạ linh tị tức xuy hồng nghê.
Quân bất năng học Kha Thư,
Hoành hành Thanh Hải dạ đới đao,
Tây đồ Thạch Bảo thủ tử bào.
Ngâm thi tác phú bắc song lý,
Vạn ngôn bất trị nhất bôi thuỷ.
Thế nhân văn thử giai điệu đầu,
Hữu như đông phong xạ mã nhĩ.
Ngư mục diệc tiếu ngã,
Vị dữ minh nguyệt đồng.
Hoa lưu quyền cục bất năng thực,
Kiển lư đắc chí minh xuân phong.
“Chiết dương”, “Hoàng hoa” hợp lưu tục,
Tấn quân thính cầm uổng “Thanh giác”.
“Ba nhân” thuỳ khẳng hoà “Dương xuân”,
Sở địa do lai tiện kỳ phác.
Hoàng kim tán tận giao bất thành,
Bạch thủ vi nho thân bị khinh.
Nhất đàm nhất tiếu thất nhan sắc,
Thương dăng bối cẩm huyên báng thanh.
Tằng Tham khởi thị sát nhân giả?
Sàm ngôn tam cập từ mẫu kinh.
Dữ quân luận tâm ác quân thủ,
Vinh nhục vu dư diệc hà hữu?
Khổng thánh do văn thương phụng lân,
Đổng Long cánh thị hà kê cẩu!
Nhất sinh ngạo ngạn khổ bất hài,
Ân sơ môi lao chí đa quai.
Nghiêm Lăng cao ấp Hán thiên tử,
Hà tất trường kiếm trụ di sự ngọc giai.
Đạt diệc bất túc quý, cùng bất túc bi.
Hàn Tín tu tương Giáng, Quán tỉ,
Nễ Hành sỉ trục đồ cổ nhi.
Quân bất kiến Lý Bắc Hải,
Anh phong hào khí kim hà tại!
Quân bất kiến Bùi thượng thư,
Thổ phần tam xích hao cức cư!
Thiếu niên tảo dục Ngũ Hồ khứ,
Kiến thử di tương chung đỉnh sơ.

Dịch nghĩa

Đêm qua trong tuyết rơi trên đất Ngô,
Tử Du nổi cao hứng.
Mây nổi vương trên núi biếc cả vạn dặm,
Vầng trăng cô đơn trôi trên trời xanh.
Trăng cô đơn lạnh lẽo, sông Ngân Hà trong veo,
Sao Bắc Đẩu lặn, sao hôm sáng.
Nỗi nhớ tràn đầy, uống rượu nhìn sương đêm trắng,
Băng đóng chênh vênh trên thành giếng và trục kéo nước quý giá.
Người đời trôi nổi vội vã mưu sinh trong trăm tuổi,
Cũng nên vui sướng với cái tình muôn thủa là uống rượu.
Ông không biết học chăm sóc gà chọi bằng bôi cao con ly và gắn cựa sắt,
Cũng không biết ngồi nín thở mà thổi tan cầu vồng.
Ông không học theo Kha Thư Hàn,
Ban đêm đeo đao tung hoành nơi Thanh Hải,
Chém giết phía tây lấy được thành Thạch Bảo, được thưởng chiến bào tía.
Ngâm thơ làm phú nơi song cửa phía bắc,
Cả vạn lời cũng không đáng giá một chén nước lạnh.
Người đời nghe những thứ đó đều lắc đầu,
Tựa như gió đông thổi vào tai ngựa.
Mắt cá cũng làm ta bị chê cười,
Vì lầm tưởng là ngọc cá.
Ngựa hoa lưu bị buộc chật hẹp không chịu ăn,
Lừa chậm chạp đắc chí hí vang trong gió xuân.
Bài “Chiết dương liễu” hát chung với “Hoàng hoa” không hay,
Vua nhà Tấn nghe đàn làm uổng phí bài “Thanh giác”.
Ai có thể khẳng định là bài “Ba nhân” hoà được với bài “Dương xuân”,
Đất Sở tới nay vẫn coi nhẹ các viên ngọc chưa mài hình thù kỳ lạ.
Tiền vàng hết sạch thì việc giao dịch không thành công,
Nhà nho già tóc bạc thân bị đời coi khinh vì nghèo.
Một lời đàm tiếu cũng đủ làm mặt thất sắc,
Huống bọn nhặng xanh mặc gấm vang tiếng chê bai.
Tằng Tham há là kẻ sát nhân sao?
Nhưng ba người nói sai sự thật cũng làm bà mẹ hiền lành thất kinh.
Nắm tay ông bàn về chữ tâm,
Về phần tôi vinh hay nhục?
Đức Khổng Tử còn thương phụng và lân,
Đổng Long có đúng là hạng gà chó!
Cả đời ngạo mạn khổ vì không ai hoà hợp,
Ân với sơ, mối lái với lao động có nhiều trái ngược.
Nghiêm Lăng đứng trên cao vái xuống thiên tử nhà Hán,
Đâu cần mang kiếm dài ngậm miệng phụng sự triều đình.
Thành đạt chẳng màng phú quý, cùng cực cũng chẳng buồn đau.
Hàn Tín thẹn không bằng được Giáng và Quán,
Nễ Hành xấu hổ nếu phải chạy theo bọn giết heo bán rượu.
Ông chẳng biết Lý Bắc Hải,
Anh hùng hào kiệt nay còn đâu!
Ông chẳng biết thượng thư họ Bùi,
Mộ sâu ba thưởc nơi cỏ dại gai góc!
Phạm Lãi tuổi trẻ đã mong tới Ngũ Hồ quy ẩn,
Thấy những gương đó để bớt ham phú quý đi.

答王十二寒夜獨酌有懷



Đáp Vương thập nhị hàn dạ độc chước hữu hoài

Trả lời Vương mười hai đêm lạnh uống rượu một mình nhớ ta

昨夜吳中雪，
Tạc dạ Ngô trung tuyết,
Đêm qua trong tuyết rơi trên đất Ngô,

子猷佳興發。
Tử Du giai hứng phát.
Tử Du nổi cao hứng.

萬里浮雲卷碧山，
Vạn lý phù vân quyển bích sơn,
Mây nổi vương trên núi biếc cả vạn dặm,

青天中道流孤月。
Thanh thiên trung đạo lưu cô nguyệt.
Vầng trăng cô đơn trôi trên trời xanh.

孤月滄浪河漢清，
Cô nguyệt thương lãng Hà Hán thanh,
Trăng cô đơn lạnh lẽo, sông Ngân Hà trong veo,

北斗錯落長庚明。
Bắc Đẩu thác lạc Trường Canh minh.
Sao Bắc Đẩu lặn, sao hôm sáng.

懷餘對酒夜霜白。
Hoài dư đối tửu dạ sương bạch,
Nỗi nhớ tràn đầy, uống rượu nhìn sương đêm trắng,

玉床金井冰崢嶸。
Ngọc sàng kim tĩnh băng tranh vanh.
Băng đóng chênh vênh trên thành giếng và trục kéo nước quý giá.

人生飄忽百年內，
Nhân sinh phiêu hốt bách niên nội,
Người đời trôi nổi vội vã mưu sinh trong trăm tuổi,

且須酣暢萬古情。
Thả tu hàm sướng vạn cổ tình.
Cũng nên vui sướng với cái tình muôn thủa là uống rượu.

君不能狸膏金距學斗雞，
Quân bất năng ly cao kim cự học đấu kê,
Ông không biết học chăm sóc gà chọi bằng bôi cao con ly và gắn cựa sắt,

坐令鼻息吹虹霓。
Toạ linh tị tức xuy hồng nghê.
Cũng không biết ngồi nín thở mà thổi tan cầu vồng.

君不能學哥舒，
Quân bất năng học Kha Thư,
Ông không học theo Kha Thư Hàn,

橫行青海夜帶刀。
Hoành hành Thanh Hải dạ đới đao,
Ban đêm đeo đao tung hoành nơi Thanh Hải,

西屠石堡取紫袍。
Tây đồ Thạch Bảo thủ tử bào.
Chém giết phía tây lấy được thành Thạch Bảo, được thưởng chiến bào tía.

吟詩作賦北窗裏，
Ngâm thi tác phú bắc song lý,
Ngâm thơ làm phú nơi song cửa phía bắc,

萬言不值一杯水。
Vạn ngôn bất trị nhất bôi thuỷ.
Cả vạn lời cũng không đáng giá một chén nước lạnh.

世人聞此皆掉頭，
Thế nhân văn thử giai điệu đầu,
Người đời nghe những thứ đó đều lắc đầu,

有如東風射馬耳。
Hữu như đông phong xạ mã nhĩ.
Tựa như gió đông thổi vào tai ngựa.

魚目亦笑我，
Ngư mục diệc tiếu ngã,
Mắt cá cũng làm ta bị chê cười,

謂與明月同。
Vị dữ minh nguyệt đồng.
Vì lầm tưởng là ngọc cá.

驊騮拳跼不能食，
Hoa lưu quyền cục bất năng thực,
Ngựa hoa lưu bị buộc chật hẹp không chịu ăn,

蹇驢得志鳴春風。
Kiển lư đắc chí minh xuân phong.
Lừa chậm chạp đắc chí hí vang trong gió xuân.

折楊黃華合流俗，
“Chiết dương”, “Hoàng hoa” hợp lưu tục,
Bài “Chiết dương liễu” hát chung với “Hoàng hoa” không hay,

晉君聽琴枉清角。
Tấn quân thính cầm uổng “Thanh giác”.
Vua nhà Tấn nghe đàn làm uổng phí bài “Thanh giác”.

巴人誰肯和陽春，
“Ba nhân” thuỳ khẳng hoà “Dương xuân”,
Ai có thể khẳng định là bài “Ba nhân” hoà được với bài “Dương xuân”,

楚地猶來賤奇璞。
Sở địa do lai tiện kỳ phác.
Đất Sở tới nay vẫn coi nhẹ các viên ngọc chưa mài hình thù kỳ lạ.

黃金散盡交不成，
Hoàng kim tán tận giao bất thành,
Tiền vàng hết sạch thì việc giao dịch không thành công,

白首為儒身被輕。
Bạch thủ vi nho thân bị khinh.
Nhà nho già tóc bạc thân bị đời coi khinh vì nghèo.

一談一笑失顏色，
Nhất đàm nhất tiếu thất nhan sắc,
Một lời đàm tiếu cũng đủ làm mặt thất sắc,

蒼蠅貝錦喧謗聲。
Thương dăng bối cẩm huyên báng thanh.
Huống bọn nhặng xanh mặc gấm vang tiếng chê bai.

曾參豈是殺人者？
Tằng Tham khởi thị sát nhân giả?
Tằng Tham há là kẻ sát nhân sao?

讒言三及慈母惊。
Sàm ngôn tam cập từ mẫu kinh.
Nhưng ba người nói sai sự thật cũng làm bà mẹ hiền lành thất kinh.

與君論心握君手，
Dữ quân luận tâm ác quân thủ,
Nắm tay ông bàn về chữ tâm,

榮辱于余亦何有？
Vinh nhục vu dư diệc hà hữu?
Về phần tôi vinh hay nhục?

孔聖猶聞傷鳳麟，
Khổng thánh do văn thương phụng lân,
Đức Khổng Tử còn thương phụng và lân,

董龍更是何雞狗！
Đổng Long cánh thị hà kê cẩu!
Đổng Long có đúng là hạng gà chó!

一生傲岸苦不諧，
Nhất sinh ngạo ngạn khổ bất hài,
Cả đời ngạo mạn khổ vì không ai hoà hợp,

恩疏媒勞志多乖。
Ân sơ môi lao chí đa quai.
Ân với sơ, mối lái với lao động có nhiều trái ngược.

嚴陵高揖漢天子，
Nghiêm Lăng cao ấp Hán thiên tử,
Nghiêm Lăng đứng trên cao vái xuống thiên tử nhà Hán,

何必長劍拄頤事玉階。
Hà tất trường kiếm trụ di sự ngọc giai.
Đâu cần mang kiếm dài ngậm miệng phụng sự triều đình.

達亦不足貴，窮不足悲。
Đạt diệc bất túc quý, cùng bất túc bi.
Thành đạt chẳng màng phú quý, cùng cực cũng chẳng buồn đau.

韓信羞將絳灌比，
Hàn Tín tu tương Giáng, Quán tỉ,
Hàn Tín thẹn không bằng được Giáng và Quán,

檷衡恥逐屠沽兒。
Nễ Hành sỉ trục đồ cổ nhi.
Nễ Hành xấu hổ nếu phải chạy theo bọn giết heo bán rượu.

君不見李北海，
Quân bất kiến Lý Bắc Hải,
Ông chẳng biết Lý Bắc Hải,

英風豪氣今何在！
Anh phong hào khí kim hà tại!
Anh hùng hào kiệt nay còn đâu!

君不見裴尚書，
Quân bất kiến Bùi thượng thư,
Ông chẳng biết thượng thư họ Bùi,

土墳三尺蒿棘居！
Thổ phần tam xích hao cức cư!
Mộ sâu ba thưởc nơi cỏ dại gai góc!

少年早欲五湖去，
Thiếu niên tảo dục Ngũ Hồ khứ,
Phạm Lãi tuổi trẻ đã mong tới Ngũ Hồ quy ẩn,

見此彌將鍾鼎疏。
Kiến thử di tương chung đỉnh sơ.
Thấy những gương đó để bớt ham phú quý đi.