Trở binh hành 阻兵行 • Bài hành về việc binh đao làm nghẽn đường

阻兵行

金鏘鏘鐵錚錚，
車馬馳驟雞犬鳴。
小戶不閉大戶閉，
扶老攜幼移入城。
本地六月至九月，
滑濬二縣齊稱兵。
賊殺官吏十八九，
滿城西風吹血腥。
更有山東直隸遙相應，
白蓮異術多神靈。
州官聞賊至，
挑燈終夜籍民丁。
州弁聞賊至，
磨礪刀劍戛戛鳴。
州人聞賊至，
三三五五交頭細語聲咿嚶。
行人遠來不解事，
但聞城外進退皆炮聲。
河南一路皆振動，
羽檄急發如飛星。
滾滾塵埃蔽天日，
步騎一蹤復一橫。
騎者彎角弓，
長箭滿壺白羽翎。
步者肩短槊，
新磨鐵刃懸朱纓。
又有新點丁壯之兵器，
削竹為鎗皮上青。
大車載弓缴，
小車裝尖釘，
終日往來無暫停。
數百里地遍戈甲，
道路壅塞無人行。
長送長嘆短送默，
進退維谷難為情。
昨日黃河水大至，
五日無食棲沙汀。
今日衛州阻盜賊，
不知前路何時清。
安得風車日萬里，
飛身一息來天京。
吾聞內顧頻年苦荒旱，
只有春作無秋成。
湖南河南久無雨，
自春徂秋田不耕。
大男小女頻饑色，
糠枇為食藜為羹。
眼見饑莩死當道，
懷中棗子身邊傾。
空屋壁上有查字，
數百餘戶皆饑零。
小民不忍寒且饑，
苟圖飽燠身為輕。
黃池弄甲不足道，
稍加存恤當自平。
民死在歲不在我，
勿得欺心蔽聖明。
昨見新鄭城門粘榜示，
按戶給粟蘇殘氓。
黃河以北麥又熟，
百日而輩妻子皆得生。
歸來歸來勿作死，
撫臣惠保如父兄。

Trở binh hành

Kim thương thương, thiết tranh tranh,
Xa mã trì sậu, kê khuyển minh.
Tiểu hộ bất bế, đại hộ bế,
Phù lão huề ấu di nhập thành.
Bản địa lục nguyệt chí cửu nguyệt,
Hoạt, Tuấn nhị huyện tề xưng binh.
Tặc sát quan lại thập bát cửu,
Mãn thành tây phong xuy huyết tinh.
Cánh hữu Sơn Đông, Trực Lệ dao tương ứng,
Bạch Liên dị thuật đa thần linh.
Châu quan văn tặc chí,
Khiêu đăng chung dạ tịch dân đinh.
Châu biền văn tặc chí,
Ma lệ đao kiếm giát giát minh.
Châu nhân văn tặc chí,
Tam tam ngũ ngũ giao đầu tế ngữ thanh y anh.
Hành nhân viễn lai bất giải sự,
Đãn văn thành ngoại tiến thoái giai pháo thanh.
Hà Nam nhất lộ giai chấn động,
Vũ hịch cấp phát như phi tinh.
Cổn cổn trần ai tế thiên nhật,
Bộ kỵ nhất tung phục nhất hoành.
Kỵ giả loan giác cung,
Trường tiễn mãn hồ bạch vũ linh.
Bộ giả kiên đoản sáo,
Tân ma thiết nhận huyền chu anh.
Hựu hữu tân điểm đinh tráng chi binh khí,
Tước trúc vi thương bì thượng thanh.
Đại xa tải cung chước,
Tiểu xa trang tiêm đinh,
Chung nhật vãng lai vô tạm đình.
Sổ bách lý địa biến qua giáp,
Đạo lộ ủng tắc vô nhân hành.
Trường tống trường thán, đoản tống mặc,
Tiến thoái duy cốc nan vi tình.
Tạc nhật Hoàng Hà thuỷ đại chí,
Ngũ nhật vô thực thê sa đinh.
Kim nhật Vệ Châu trở đạo tặc,
Bất tri tiền lộ hà thời thanh.
An đắc phong xa nhật vạn lý,
Phi thân nhất tức lai thiên kinh.
Ngô văn nội cố tần niên khổ hoang hạn,
Chỉ hữu xuân tác vô thu thành.
Hồ Nam, Hà Nam cửu vô vũ,
Tự xuân tồ thu điền bất canh.
Đại nam tiểu nữ tần cơ sắc,
Khang tì vi thực lê vi canh.
Nhãn kiến cơ biểu tử đương đạo,
Hoài trung táo tử thân biên khuynh.
Không ốc bích thượng hữu “tra” tự,
Sổ bách dư hộ giai cơ linh.
Tiểu dân bất nhẫn hàn thả cơ,
Cẩu đồ bão úc thân vi khinh.
Hoàng trì lộng giáp bất túc đạo,
Sảo gia tồn tuất đương tự bình.
“Dân tử tại tuế bất tại ngã”,
Vật đắc khi tâm tế thánh minh.
Tạc kiến Tân Trịnh thành môn niêm bảng thị,
Án hộ cấp túc tô tàn manh.
Hoàng Hà dĩ bắc mạch hựu thục,
Bách nhật nhi bối thê tử giai đắc sinh.
Quy lai quy lai vật tác tử,
Phủ thần huệ bảo như phụ huynh.

Dịch nghĩa

Đồ đồng đồ sắt leng keng loảng xoảng
Xe ngựa chạy rầm rập, gà chó kêu
Nhà nghèo không đóng cửa, nhà giàu đóng cửa
Dìu già dắt trẻ dời vào trong thành
Đất này từ tháng sáu đến tháng chín
Hai huyện Hoạt, Tuấn cùng nổi binh
Quan lại mười người, giặc giết tám chín người
Đầy thành gió tây thổi mùi máu tanh
Lại thêm Sơn Đông, Trực Lệ từ xa hưởng ứng
Bạch Liên giáo có nhiều phép thuật thần linh
Quan châu nghe tin giặc đến
Khêu đèn suốt đêm lập sổ đinh
Quan võ nghe tin giặc đến
Mài dao liếc kiếm nghe chối tai
Dân trong châu nghe tin giặc đến
Túm ba, tụm năm châu đầu nói xì xào
Khách từ xa đến không hiểu chuyện gì
Chỉ nghe ngoài thành lui tới đều theo tiếng pháo lệnh
Cả miền Hà Nam đều chấn động
Hịch lệnh cấp tốc như sao bay
Bụi cuốn che lấp mặt trời
Bộ binh kị binh chạy dọc ngang
Kị binh giương cung sừng
Tên dài gắn lông chim trắng để đầy bầu
Bộ binh vác giáo ngắn
Mũi thép mới mài, tua đỏ treo lủng lẳng
Lại có binh khí của tráng binh mới gọi
Vót trúc làm giáo, vỏ còn xanh
Xe lớn chở cung dây
Xe nhỏ chở chông nhọn
Suốt ngày qua lại không ngừng
Mấy trăm dặm chỗ nào cũng có binh lính
Đường sá bế tắc, không người đi
Người đưa tiễn xa than dài, người đưa tiễn gần im lặng
Tới lui đều trong tình trạng khó khăn
Hôm qua nước Hoàng Hà dâng cao
Năm ngày không có ăn, đậu thuyền trên bãi sông
Hôm nay ở Vệ Châu giặc cướp chận đường
Không biết đường trước mặt bao giờ yên
Sao được xe gió một ngày đi vạn dặm
Bay vù một mạch đến thiên kinh
Ta nghe dân trong vùng nhiều năm khổ đại hạn
Chỉ có cầy cấy mà không có thu hoạch
Hồ Nam, Hà Nam đã lâu không mưa
Từ xuân tới thu ruộng bỏ không cày
Trai lớn gái nhỏ vẻ ốm đói
Tấm cám làm cơm, rau lê làm canh
Tận mắt thấy người đói chết trên đường
Hột táo trong bọc lăn bên mình
Nhà bỏ không, có chữ “tra” (xét) trên vách
Mấy trăm nhà đều trôi giạt vì đói
Dân mọn không kham nổi đã lạnh lại đói
Chỉ sao lo được no ấm mà coi nhẹ tấm thân
(Dân đói làm loạn chỉ như trẻ con) chơi đùa binh khí trong vũng ao, không đáng nói
Xét thương một chút là yên ngay
“Dân chết vì năm mất mùa, chẳng phải tại ta” (vua quan)
Đừng dối lòng che mắt thánh minh.
Hôm trước thấy cửa thành Tân Trịnh yết bảng cáo thị:
“Xét theo từng nhà mà cấp lúa cứu dân sống sót.
Phía bắc sông Hoàng Hà lúa mạch lại chín
Trăm ngày nữa vợ con các người đều được sống
Về đi về đi, chớ có liều chết
Quan phủ gìn giữ dân như cha anh”

阻兵行



Trở binh hành

Bài hành về việc binh đao làm nghẽn đường

金鏘鏘鐵錚錚，
Kim thương thương, thiết tranh tranh,
Đồ đồng đồ sắt leng keng loảng xoảng

車馬馳驟雞犬鳴。
Xa mã trì sậu, kê khuyển minh.
Xe ngựa chạy rầm rập, gà chó kêu

小戶不閉大戶閉，
Tiểu hộ bất bế, đại hộ bế,
Nhà nghèo không đóng cửa, nhà giàu đóng cửa

扶老攜幼移入城。
Phù lão huề ấu di nhập thành.
Dìu già dắt trẻ dời vào trong thành

本地六月至九月，
Bản địa lục nguyệt chí cửu nguyệt,
Đất này từ tháng sáu đến tháng chín

滑濬二縣齊稱兵。
Hoạt, Tuấn nhị huyện tề xưng binh.
Hai huyện Hoạt, Tuấn cùng nổi binh

賊殺官吏十八九，
Tặc sát quan lại thập bát cửu,
Quan lại mười người, giặc giết tám chín người

滿城西風吹血腥。
Mãn thành tây phong xuy huyết tinh.
Đầy thành gió tây thổi mùi máu tanh

更有山東直隸遙相應，
Cánh hữu Sơn Đông, Trực Lệ dao tương ứng,
Lại thêm Sơn Đông, Trực Lệ từ xa hưởng ứng

白蓮異術多神靈。
Bạch Liên dị thuật đa thần linh.
Bạch Liên giáo có nhiều phép thuật thần linh

州官聞賊至，
Châu quan văn tặc chí,
Quan châu nghe tin giặc đến

挑燈終夜籍民丁。
Khiêu đăng chung dạ tịch dân đinh.
Khêu đèn suốt đêm lập sổ đinh

州弁聞賊至，
Châu biền văn tặc chí,
Quan võ nghe tin giặc đến

磨礪刀劍戛戛鳴。
Ma lệ đao kiếm giát giát minh.
Mài dao liếc kiếm nghe chối tai

州人聞賊至，
Châu nhân văn tặc chí,
Dân trong châu nghe tin giặc đến

三三五五交頭細語聲咿嚶。
Tam tam ngũ ngũ giao đầu tế ngữ thanh y anh.
Túm ba, tụm năm châu đầu nói xì xào

行人遠來不解事，
Hành nhân viễn lai bất giải sự,
Khách từ xa đến không hiểu chuyện gì

但聞城外進退皆炮聲。
Đãn văn thành ngoại tiến thoái giai pháo thanh.
Chỉ nghe ngoài thành lui tới đều theo tiếng pháo lệnh

河南一路皆振動，
Hà Nam nhất lộ giai chấn động,
Cả miền Hà Nam đều chấn động

羽檄急發如飛星。
Vũ hịch cấp phát như phi tinh.
Hịch lệnh cấp tốc như sao bay

滾滾塵埃蔽天日，
Cổn cổn trần ai tế thiên nhật,
Bụi cuốn che lấp mặt trời

步騎一蹤復一橫。
Bộ kỵ nhất tung phục nhất hoành.
Bộ binh kị binh chạy dọc ngang

騎者彎角弓，
Kỵ giả loan giác cung,
Kị binh giương cung sừng

長箭滿壺白羽翎。
Trường tiễn mãn hồ bạch vũ linh.
Tên dài gắn lông chim trắng để đầy bầu

步者肩短槊，
Bộ giả kiên đoản sáo,
Bộ binh vác giáo ngắn

新磨鐵刃懸朱纓。
Tân ma thiết nhận huyền chu anh.
Mũi thép mới mài, tua đỏ treo lủng lẳng

又有新點丁壯之兵器，
Hựu hữu tân điểm đinh tráng chi binh khí,
Lại có binh khí của tráng binh mới gọi

削竹為鎗皮上青。
Tước trúc vi thương bì thượng thanh.
Vót trúc làm giáo, vỏ còn xanh

大車載弓缴，
Đại xa tải cung chước,
Xe lớn chở cung dây

小車裝尖釘，
Tiểu xa trang tiêm đinh,
Xe nhỏ chở chông nhọn

終日往來無暫停。
Chung nhật vãng lai vô tạm đình.
Suốt ngày qua lại không ngừng

數百里地遍戈甲，
Sổ bách lý địa biến qua giáp,
Mấy trăm dặm chỗ nào cũng có binh lính

道路壅塞無人行。
Đạo lộ ủng tắc vô nhân hành.
Đường sá bế tắc, không người đi

長送長嘆短送默，
Trường tống trường thán, đoản tống mặc,
Người đưa tiễn xa than dài, người đưa tiễn gần im lặng

進退維谷難為情。
Tiến thoái duy cốc nan vi tình.
Tới lui đều trong tình trạng khó khăn

昨日黃河水大至，
Tạc nhật Hoàng Hà thuỷ đại chí,
Hôm qua nước Hoàng Hà dâng cao

五日無食棲沙汀。
Ngũ nhật vô thực thê sa đinh.
Năm ngày không có ăn, đậu thuyền trên bãi sông

今日衛州阻盜賊，
Kim nhật Vệ Châu trở đạo tặc,
Hôm nay ở Vệ Châu giặc cướp chận đường

不知前路何時清。
Bất tri tiền lộ hà thời thanh.
Không biết đường trước mặt bao giờ yên

安得風車日萬里，
An đắc phong xa nhật vạn lý,
Sao được xe gió một ngày đi vạn dặm

飛身一息來天京。
Phi thân nhất tức lai thiên kinh.
Bay vù một mạch đến thiên kinh

吾聞內顧頻年苦荒旱，
Ngô văn nội cố tần niên khổ hoang hạn,
Ta nghe dân trong vùng nhiều năm khổ đại hạn

只有春作無秋成。
Chỉ hữu xuân tác vô thu thành.
Chỉ có cầy cấy mà không có thu hoạch

湖南河南久無雨，
Hồ Nam, Hà Nam cửu vô vũ,
Hồ Nam, Hà Nam đã lâu không mưa

自春徂秋田不耕。
Tự xuân tồ thu điền bất canh.
Từ xuân tới thu ruộng bỏ không cày

大男小女頻饑色，
Đại nam tiểu nữ tần cơ sắc,
Trai lớn gái nhỏ vẻ ốm đói

糠枇為食藜為羹。
Khang tì vi thực lê vi canh.
Tấm cám làm cơm, rau lê làm canh

眼見饑莩死當道，
Nhãn kiến cơ biểu tử đương đạo,
Tận mắt thấy người đói chết trên đường

懷中棗子身邊傾。
Hoài trung táo tử thân biên khuynh.
Hột táo trong bọc lăn bên mình

空屋壁上有查字，
Không ốc bích thượng hữu “tra” tự,
Nhà bỏ không, có chữ “tra” (xét) trên vách

數百餘戶皆饑零。
Sổ bách dư hộ giai cơ linh.
Mấy trăm nhà đều trôi giạt vì đói

小民不忍寒且饑，
Tiểu dân bất nhẫn hàn thả cơ,
Dân mọn không kham nổi đã lạnh lại đói

苟圖飽燠身為輕。
Cẩu đồ bão úc thân vi khinh.
Chỉ sao lo được no ấm mà coi nhẹ tấm thân

黃池弄甲不足道，
Hoàng trì lộng giáp bất túc đạo,
(Dân đói làm loạn chỉ như trẻ con) chơi đùa binh khí trong vũng ao, không đáng nói

稍加存恤當自平。
Sảo gia tồn tuất đương tự bình.
Xét thương một chút là yên ngay

民死在歲不在我，
“Dân tử tại tuế bất tại ngã”,
“Dân chết vì năm mất mùa, chẳng phải tại ta” (vua quan)

勿得欺心蔽聖明。
Vật đắc khi tâm tế thánh minh.
Đừng dối lòng che mắt thánh minh.

昨見新鄭城門粘榜示，
Tạc kiến Tân Trịnh thành môn niêm bảng thị,
Hôm trước thấy cửa thành Tân Trịnh yết bảng cáo thị:

按戶給粟蘇殘氓。
Án hộ cấp túc tô tàn manh.
“Xét theo từng nhà mà cấp lúa cứu dân sống sót.

黃河以北麥又熟，
Hoàng Hà dĩ bắc mạch hựu thục,
Phía bắc sông Hoàng Hà lúa mạch lại chín

百日而輩妻子皆得生。
Bách nhật nhi bối thê tử giai đắc sinh.
Trăm ngày nữa vợ con các người đều được sống

歸來歸來勿作死，
Quy lai quy lai vật tác tử,
Về đi về đi, chớ có liều chết

撫臣惠保如父兄。
Phủ thần huệ bảo như phụ huynh.
Quan phủ gìn giữ dân như cha anh”